Po zakończeniu pilotażowych badań i konserwacji czterech relikwii głów Towarzyszek św. Urszuli – cząstki kolekcji 55 relikwii głów Kolońskich Męczenniczek przechowywanych w Lądzie, relikwie, dekorujące je tkaniny i przedmioty znalezione przy relikwiach zostały zaprezentowane na specjalnej wystawie na Zamku Królewskim w Warszawie.
Kolekcja relikwii św. Urszuli i jej Towarzyszek w Lądzie należy do największych tego typu zbiorów i stanowi unikalny w naszym kraju, i bardzo rzadki w Europie, zespół zachowany wraz z oryginalną dekoracją. Z tego powodu podjęto decyzję o przeprowadzeniu szczegółowych badań i konserwacji wybranej grupy czterech głów i dekorujących je tkanin. Prace badawcze i konserwatorskie wykonano w Katedrze Konserwacji i Restauracji Tkanin Zabytkowych na Wydziale Konserwacji i Restauracji Dzieł Sztuki Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie pod kierunkiem prof. Heleny Hryszko i ks. dra Janusza Nowińskiego – kustosza zabytków lądzkiego opactwa. Podczas badań okazało się, że każdą z głów okrywają trzy warstwy tkanin, z których najmłodsza, wierzchnia, pochodzi z połowy XIX w. Pod nią zachowana jest dekoracja wykonana z pąsowego i zielonego atłasu, którego powstanie datuje się na koniec XV lub początek XVI w. Kolejna, najstarsza warstwa sięga czasów średniowiecza. Wśród średniowiecznych tekstyliów znajdują się trzy fragmenty unikatowej, utkanej z jedwabiu i haftowanej złotem tkaniny, dekorowanej blisko 60. herbami średniowiecznego rycerstwa. Pierwotnie, zanim została użyta do dekoracji relikwii, z tkaniny tej wykonane było prawdopodobnie nakrycie głowy. Konserwację tej bezcennej tkaniny przeprowadziła prof. Helena Hryszko.
Zespół 60. herbów dekorujących niezwykle kosztowną, Tkaninę herbową z Lądu to bez wątpienia jeden z najcenniejszych w Europie zabytków wczesnej sztuki heraldycznej. Niewiele zachowało się zabytków sprzed początków XIV w., które mogą zaświadczyć tak dobitnie, jak tkanina z Lądu, że herby już wówczas pełniły doniosłą rolę symbolu, w którym wyrażało się całe bogactwo treści, łączących się z odczuwaniem własnej tożsamości, a także poczuciem więzi rodzinnej, więzów stanowych, lennych czy państwowych. Takie zaś jest przesłanie tkaniny z Lądu, którą ze względu na charakterystyczne cechy stylizacji heraldycznej trzeba datować najpóźniej na lata około 1270 – 1280. Jest więc jednym z najwcześniejszych i najbogatszych świadectw funkcjonowania heraldyki jako systemu komunikacyjnego poza sferą obyczaju wojskowego (dr Przemysław Mrozowski).
Podczas badań odnaleziono w dekoracji relikwii również fragmenty bardzo cennych XIII-wiecznych tkanin, m.in. fragment szaty liturgicznej (alby) z bardzo rzadkim haftem, fragment jedwabnej siatki na włosy oraz pergaminową kartę z tekstem psalmów zapisanych minuskułą karolińską.
Z uwagi na bezcenną wartość artystyczną i historyczną złotej tkaniny z herbami jej oryginał po konserwacji został rozpięty na jedwabnej siatce i złożony w bezpiecznej oprawie. Relikwia głowy została okryta kopią tkaniny herbowej, dokumentującej jej pierwotne ułożenie na relikwii. Podobnie, aby odsłonić wcześniejsze warstwy dekoracji, wykonano dwie atrapy relikwii głów i upięto na nich XIX- wieczną dekorację tekstylną i kwiatową, która okrywała warstwy wcześniejsze.
ks. Janusz Nowiński SDB
Kustosz Zabytków Dawnego Opactwa w Lądzie
Na temat wystawy na Zamku Królewskim zobacz:
http://www.zamek-krolewski.pl/zwiedzanie/ekspozycje-czasowe/specjalny-pokaz-sensacyjnego-odkrycia-w-ladzie-nad-warta
Relikwie i tkaniny z Lądu – opis do fotografii z oznaczeniami
A.
Trzy fragmenty Tkaniny herbowej z Lądu dekorowanej ponad 50. tarczami z herbami średniowiecznego rycerstwa, unikatowa technika tkacka i hafciarska z użyciem złotej nici i jedwabiu, 1. połowa XIII w., Nadrenia (?). Konserwacja prof. Helena Hryszko.
B.
Pergaminowa karta psałterza z tekstami Psalmów zapisanymi minuskułą karolińską, ok. połowy XIII w.
C.
Fragmenty średniowiecznych tkanin znalezione przy relikwiach głów: fragment jedwabnej siatki na włosy haftowanej ornamentem geometrycznym; fragment tkanej wzorzyście tkaniny lnianej (obrus ołtarzowy?).
D.
Kolekcja XVIII-wiecznych szpilek krawieckich znalezionych w tekstyliach dekorujących relikwie głów.
E.
Fragment XIII-wiecznej szaty liturgicznej (alby) z bardzo rzadką dekoracją hafciarską kończącą plisowany odcinek lnianego płótna – jedyny tego typu przykład w polskich zbiorach.
F.
Atrapa relikwii głowy okryta XIX-wieczną warstwą dekoracji relikwii: jedwabiem, srebrnymi taśmami na jedwabnej siatce i tekstylnymi kwiatami.
G.
Atrapa relikwii głowy okryta XIX-wieczną warstwą dekoracji relikwii: jedwabiem, srebrnymi taśmami na jedwabnej siatce i tekstylnymi kwiatami.
H.
Skrzynka relikwiarzowa z ołtarza św. Urszuli (1721 r.) z relikwiami głów na aksamitnych poduszkach okrytymi tkaninami: z lewej jedwab z ok. połowy XIII w., z prawej atłas z końca XV/pocz. XVI w.
I.
Skrzynka relikwiarzowa z ołtarza św. Urszuli (1721 r.) z relikwią głowy na aksamitnej poduszce dekorowaną tkaninami i tekstylnymi kwiatami z ok 1850 r.
J.
Relikwia głowy okryta kopią tkaniny herbowej, której oryginał po konserwacji został rozpięty na jedwabnej siatce i złożony w bezpiecznej oprawie.
